آیا در قرآن، به تفاوت دیه زنان و مردان اشاره شده است؟

با وجود سیره قطعی، روایات متواتر و اجماع مسلمین، تردیدی نیست که دیه زنان و مردان متفاوت است و لازم نیست برای اثباتش در پی نصّ قرآنی بود. اساساً در ظاهر قرآن، تفصیل احکام دیات _مانند بیشتر احکام دیگر_ مطرح نشده تا انتظار رود به این مساله خاص تصریح شده باشد! بنابراین جای تعجّب است که کسانی، عدم تصریح قرآن را بهانه "امکان سنجی" تغییر احکام خدا و سنّت رسول الله (ص) قرار دهند!

با این حال در قرآن نیز به یکی از لوازم تفاضل دیات تصریح شده است:

"یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى ..." (بقره: ۱۷۸)

چنان که می بینیم خداوند آزاد را در برابر آزاد، بنده را در برابر بنده و زن را در برابر زن قرار داده است و این به اجمال، بیانگر تفاوت مهمّ زنان و مردان در این موضوع است و می توان آن را اشاره آشکاری به اختلاف دیات هم تلقّی کرد.

به روایت معتبر زیر توجّه کنید:

"أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ قُلْتُ لَهُ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى قَالَ فَقَالَ لَا یُقْتَلُ حُرٌّ بِعَبْدٍ وَ لَکِنْ یُضْرَبُ ضَرْباً شَدِیداً وَ یُغَرَّمُ ثَمَنَهُ دِیَةَ الْعَبْدِ." (الکافی، ج۷، ص۳۰۴) 

از توضیح امام (ع) درباره "الحرّ بالحرّ و العبد بالعبد" در می یابیم که باید درباره "الانثی بالانثی" نیز توجیهی از این دست، در میان باشد که البتّه در روایت زیر به آن تصریح شده است:

"عن سماعة ابن مهران عن أبی عبد الله علیه السلام فی قوله  الحر بالحر و العبد بالعبد و الأنثى بالأنثى فقال: لا یقتل حر بعبد و لکن یضرب ضربا شدیدا و یغرم دیة العبد، و ان قتل رجل امرأة فأراد أولیاء المقتول ان یقتلوا أدوا نصف دیته إلى أهل الرجل." (تفسیر العیاشی، ج۱، ص۷۵_ مجمع البیان، ج۱، ص۴۷۹)

طبری نیز در تفسیر خود با استناد به چهار روایت از امیرالمومنین (ع) این برداشت را به عنوان یکی از وجوه آیه آورده است که البته روایت اوّلش مشتمل بر زوائد نادرستی است. (نک: جامع البیان، ج۳، ص۳۶۱، تصحیح شاکر)

با این حساب تفاوت زنان و مردان در دیه، علاوه بر این که متواتر و اجماعی است، با ظاهر قرآن نیز همسو و سازگار است.