تأملی در حدیث «الداء ثلاثة و الدواء ثلاثة»
برخی از مدعیان طب اسلامی برای اثبات حصر بیماری‌ها به روایت زیر استناد می‌کنند:
وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الدَّاءُ ثَلَاثَةٌ وَ الدَّوَاءُ ثَلَاثَةٌ فَأَمَّا الدَّاءُ فَالدَّمُ وَ الْمِرَّةُ وَ الْبَلْغَمُ فَدَوَاءُ الدَّمِ الْحِجَامَةُ وَ دَوَاءُ الْبَلْغَمِ الْحَمَّامُ وَ دَوَاءُ الْمِرَّةِ الْمَشِیّ (من لا یحضره الفقیه ؛ ج1 ؛ ص126 ؛ مکارم الأخلاق، ص54).
اگر بتوان از این روایت، حصر بیماری‌ها به این سه نوع را برداشت کرد، باید حصر دواها را نیز به این سه مورد، پذیرفت که مدعیان طب اسلامی زیر بار آن نخواهند رفت. اما گذشته از اشکال دلالی، اساساً این حدیث سند قابل اتّکایی ندارد. شیخ صدوق (متوفی381ق) هیچ سندی برای این روایت نبوی ذکر نکرده و نوع نقل شیخ صدوق (ره) نشان می‌دهد که به احتمال زیاد برگرفته از روایات عامی است.
سال‌ها قبل از شیخ صدوق (ره)، ابن ابی الدنیا (متوفی281ق) این جمله را با ذکر سند به مطر ورّاق، ابو رجاء بن طهمان خراسانی (متوفی 129ق) نسبت داده است:
حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ جَمِیلٍ الْمَرْوَزِیُّ، قَالَ: أَخْبَرَنَا عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ عَبْدِ الصَّمَدِ، قَالَ: حَدَّثَنَا مَطَرٌ الْوَرَّاقُ، قَالَ: خَلَقَ اللَّهُ الدَّاءَ وَالدَّوَاءَ فَالدَّاءُ ثَلَاثَةٌ وَالدَّوَاءُ ثَلَاثَةُ الْمِرَّةُ وَالدَّمُ وَالْبَلْغَمُ فَدَوَاءُ الْمِرَّةِ الْمَشْیُ وَدَوَاءُ الدَّمِ الْحِجَامَةُ وَدَوَاءُ الْبَلْغَمِ الْحَمَّامُ (الإشراف فی منازل الأشراف، ص305؛ المرض والکفارات، ص198؛ همچنین نک: سیر أعلام النبلاء، ط الرسالة، ج5، ص452).
بنابراین اساساً انتساب این جمله به پیامبر ص ثابت نیست و با توجه به انتساب آن به مطر ورّاق، احتمال می‌رود که مانند بسیاری دیگر از احادیث طبی، در حقیقت از جمله سخنان اطباء و حکماء بوده باشد که به مرور با احادیث پیامبر ص خلط و به نام ایشان شهرت یافته است.
