آیا حلقه در بهشت ندای یا علی می دهد؟

بسم الله الرحمن الرحیم

علی عادل زاده

در بین ما مشهور شده است که حلقه در بهشت ندای یا علی می دهد. این انگاره رایج بر اساس حدیث زیر است:

إِنَّ حَلْقَةَ بَابِ الْجَنَّةِ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ عَلَى صَفَائِحِ الذَّهَبِ فَإِذَا دُقَّتِ‏ الْحَلْقَةُ عَلَى الصَّفْحَةِ طَنَّتْ‏ وَ قَالَتْ‏ یَا عَلِیُّ (الأمالی، ص588؛ علل الشرائع، ج‏1، ص164).

از فضیلت امیرالمؤمنین (ع) دور نیست که درِ بهشت صدای «یا علی» بدهد؛ ولی از نظر حدیث‌شناسی، این عبارت، برشی است از روایت مشهورِ زیر:

... سَمِعْتُ أَبَا مُعَاذٍ الْبَصْرِیَّ، قَالَ: «کَانَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ یَوْمًا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَقَرَأَ عَلَیَّ هَذِهِ الْآیَةَ: یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِینَ إِلَى الرَّحْمَنِ وَفْدًا. فَقَالَ: مَا أَظُنُّ الْوَفْدَ إِلَّا الرَّکْبَ یَا رَسُولَ اللَّهِ. فَقَالَ النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: وَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ، إِنَّهُمْ إِذَا خَرَجُوا مِنْ قُبُورِهِمْ... فَیَنْتَهُونَ - أَوْ قَالَ: یَأْتُونَ - بَابَ الْجَنَّةِ، فَإِذَا حَلْقَةٌ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ، عَلَى صَفَائِحِ الذَّهَبِ، فَیَضْرِبُونَ بِالْحَلْقَةِ عَلَى الصَّفِیحَةِ، فَیُسْمَعُ لَهَا طَنِینٌ یَا عَلِیُّ، لَمْ یَسْمَعِ الْخَلَائِقُ مِثْلَهُ، فَیَبْلُغُ کُلَّ حَوْرَاءَ أَنَّ زَوْجَهَا قَدْ أَقْبَلَ، فَتَبْعَثُ قَیِّمَهَا فَیَفْتَحُ لَهُ، فَإِذَا رَآهُ خَرَّ لَهُ... (البدایة والنهایة، ط هجر، ج20، ص104)

... عَنِ الْحَارِثِ عَنْ عَلِیٍّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّهُ سَأَلَ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ عَنْ هَذِهِ الْآیَةِ یَوْمَ نَحْشُرُ المتقین إلى الرحمن وفدا قَالَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ ما الوفد إلا الرکب فَقَالَ النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّهُمْ إِذَا خَرَجُوا مِنْ قُبُورِهِمِ... فَیَنْتَهُونَ إِلَى بَابِ الْجَنَّةِ یَنْبُعُ مِنْ أَصْلِهَا عَیْنَانِ فَإِذَا شَرِبُوا مِنْ إِحْدَاهُمَا جَرَتْ فِی وجوههم نضرة النعیم وإذا توضؤوا مِنَ الْأُخْرَى لَمْ تَشْعَثْ شُعُورُهُمْ أَبَدًا فَیَضْرِبُونَ الْحَلْقَةَ لِیَفْتَحَهُ فَلَوْ سَمِعْتَ ‌طَنِینَ ‌الْحَلْقَةِ یَا عَلِیُّ فَیَبْلُغُ کُلَّ حَوْرَاءَ أَنَّ زَوْجَهَا قَدْ أَقْبَلَ فَتَسْتَخِفُّهَا الْعَجَلَةُ فَتَبْعَثُ قَیِّمَهَا لِیَفْتَحَ لَهُ الْبَابَ فَلَوْلَا أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ عَرَّفَهُ نفسه لخرج سَاجِدًا... (صفة الجنة لابن أبی الدنیا، ص45)

و این هم متن مشهوری است که تحریرهای مختلفی داشته است، مانند:

... عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِینَ‏ إِلَى الرَّحْمنِ‏ وَفْداً فقَالَ یَا عَلِیُّ إِنَّ الْوَفْدَ لَا یَکُونُونَ إِلَّا رُکْبَاناً... قَالَ فَتَسُوقُهُمُ الْمَلَائِکَةُ إِلَى الْجَنَّةِ فَإِذَا انْتَهَوْا بِهِمْ إِلَى بَابِ الْجَنَّةِ الْأَعْظَمِ ضَرَبَ الْمَلَائِکَةُ الْحَلْقَةَ ضَرْبَةً فَتَصِرُّ صَرِیراً  یَبْلُغُ صَوْتُ صَرِیرِهَا کُلَّ حَوْرَاءَ أَعَدَّهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَوْلِیَائِهِ فِی الْجِنَانِ فَیَتَبَاشَرْنَ بِهِمْ إِذَا سَمِعْنَ صَرِیرَ الْحَلْقَةِ فَیَقُولُ بَعْضُهُنَّ لِبَعْضٍ... (الکافی، ج‏8، ص95-96)

از مقایسه تحریرهای مختلف روایت معلوم می‌شود، که روایت صدوق دچار تقطیع و برداشت ناروا شده و در متنِ اصیل‌تر روایت، سخنی از «یا علی» گفتن درِ بهشت نیست! بلکه «یا علی» خطابی است از پیامبر (ص) به امیرالمؤمنین (ع) به عنوان مستمع حدیث! هر چند ممکن است خودِ این تعبیر هم ناشی از تصحیف کلمه دیگری بوده باشد.

 

منبع نخستین: کانال تلکرامی ذکری