آیا پیامبر (ص) اجازه طلاق دادن همسرانش یا ازدواج با زن دیگری نداشت؟

«لاَ یَحِلُّ لَکَ النِّسَاءُ مِنْ بَعْدُ وَ لاَ أَنْ تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْوَاجٍ وَ لَوْ أَعْجَبَکَ حُسْنُهُنَّ إِلاَّ مَا مَلَکَتْ یَمِینُکَ وَ کَانَ اللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْ‌ءٍ رَقِیباً» ﴿احزاب: 52﴾

معمولاً اهل سنت به این آیه برای اثبات فضل عائشه و حفصه استناد می‌کنند و از آن استفاده می‌کنند که پیامبر (ص) پس از نزول این آیه حق ازدواج جدید یا طلاق دادن همسرانش را نداشت (نمونه: ابن تیمیة، منهاج السنة، ج4، ص314). 

این در حالی است که:

اولاً در آیه هیچ ارتباطی بین فضل و ایمان زنان پیامبر (ص) و آن چه بر پیامبر (ص) ممنوع شده دیده نمی‌شود.

ثانیاً برداشتی که از آیه دارند نادرست است و پیامبر (ص) از طلاق دادن زنان یا ازدواج جدید منع نشده است. روایات صحیح و معتبر شیعه همگی اتفاق دارد که این آیه بیان‌گر حرمت طلاق همسران یا نکاح جدید نیست؛ بلکه صرفاً بیانگر این است که با وجود رخصت‌هایی که برای پیامبر (ص) بیان شده، اصناف دیگری از زنان که بر مؤمنان حرام شده بر ایشان نیز حرام است. برای نمونه نک: الکافی، ج‏5، ص387-388، 391؛ تهذیب الأحکام، ج‏7، ص364، 450؛ تفسیر العیاشی، ج‏1، ص230؛ تفسیر القمی، ج‏2، ص175. 

تفسیر اهل بیت (ع) به قدری روشن است که در کتب اهل سنت نیز بازتاب یافته است:

«وَأخرج عبد بن حمید وَابْن الْمُنْذر وَابْن أبی حَاتِم من طَرِیق عَلیّ بن زید عَن الْحسن رَضِی الله عَنهُ فِی قَوْله «وَلَا أَن تبدل بِهن من أَزوَاج» قَالَ: قصره الله على نِسَائِهِ التسع اللَّاتِی مَاتَ عَنْهُن قَالَ عَلیّ: فاخبرت عَلیّ بن الْحُسَیْن رَضِی الله عَنهُ فَقَالَ: ‌لَو ‌شَاءَ ‌تزوج ‌غَیْرهنَّ وَلَفظ عبد بن حمید فَقَالَ: بل کَانَ لَهُ أَیْضا أَن یتَزَوَّج غَیْرهنَّ» (الدر المنثور، 6/ 639)

علی بن زید از حسن بصری در تفسیر این آیه روایت کرد که خداوند پیامبر (ص) را به زنان نه‌گانه‌ای که هنگام مرگ داشت، محدود کرد. علی بن زید می‌گوید: این سخن حسن بصری را برای علی بن الحسین (علیه السلام) بازگو کردم؛ فرمود: اگر می‌خواست، با غیر آن‌ها ازدواج می‌کرد (یا در لفظ دیگر: بلکه حق داشت که غیر آن‌ها را نیز به ازدواج خود درآورد.)

جالب آن که اهل سنت شبیه این تفسیر را از ابی بن کعب و ابن عباس و جمعی از تابعین و مفسران مانند ابو صالح، عکرمه، ضحاک، مجاهد،  سعید بن جبیر و ابو رزین نیز روایت کرده‌اند (جامع البیان - ط دار التربیة والتراث، 20/ 298- 299؛ سنن الترمذی 5/ 355 ت شاکر). چنان که در روایات صحیح آن‌ها آمده است: «ما تُوُفی حتى أحلَّ الله له أن یتزوج من النساء ما شاء.» (الألبانی، سلسلة الأحادیث الصحیحة، 7/ 677) که اهل سنت این روایات را به معنای منسوخ بودن آیه دانسته‌اند. حتی در معنای تبدّل ازواج نیز خود اهل سنت برداشت‌‌های متفاوتی از ابوهریره و برخی تابعین روایت کرده‌اند (مسند البزار، 15/ 275؛ جامع البیان - ط دار التربیة والتراث 20/ 300-301). 

بنابراین با وجود این که روایات شیعه همگی بر خلاف برداشت مشهور اهل سنت است، و بسیاری از صحابه و تابعین نیز با روایات شیعه موافق بوده‌اند یا دست کم تفسیری مخالف برداشت رایج اهل سنت داشته‌اند، استناد اهل سنت به این آیه در برابر شیعه جز تحکم نیست.